Osmanlı'da ve Türkiye'de iletişimin tarihsel gelişimi

Bu haberimizde Osmanlı Devleti'nde ve Türkiye Cumhuriyeti’nde iletişimin tarihsel gelişimiyle ilgili genel hatlarıyla kısaca bilgi vermeye çalışacağız.

Osmanlı’da resmî matbaanın kuruluşunun tarihi 1727’dir. Sait Efendi ve İbrahim Müteferrika tarafından Lale devrinde kurulan matbaada ilk olarak 1729’da Vankulu Lügatı basılmıştır. Burada şu noktayı vurgulamak gerekir: Alman Johann Gutenberg tarafından matbaanın icat edildiği 1440 tarihinde, Osmanlı İmparatorluğu en parlak dönemlerini yaşadığı halde ilk Türk matbaası yaklaşık 300 yıllık gecikmeyle 1727 tarihinde kurulur. Bunun nedenleri şöyle sıralayabiliriz: 1- Dini tutuculuk ve yasaklamalar 2- Hattatlığın yaygın bir meslek oluşu 3- Teknik yetersizlik 4- Okuryazar oranının düşüklüğü ve okuma alışkanlığının yaygınlaşmaması.

Resmi matbaanın kuruluşundan 3 asır öncesidir (Gutenberg’in Avrupa’da 1455 yılında ilk kitap olarak İncil’i basmasından 38 yıl sonra) aslında Osmanlı topraklarına matbaanın girişi. Burada yegane aktör azınlıklardır ve bu sınırlı bir giriş ve kullanım olmuştur.

1831’de Takvim-i Vekayi adlı ilk resmi gazete çıkarıldı, 1840’ta ilk sivil gazete Ceride-i Havadis yayımlandı 1855’te telgraf kullanılmaya başlandı. İstanbul-Edirne, İstanbul-Şumnu hattının tamamlanmasıyla ilk telgraf Şumnu'dan İstanbul'a gönderildi. Bugün bildiğimiz manada ilk gazeteyi 1860’da Tercüman-ı Ahval adıyla Agâh Efendi ile Şinasi yayımlandı. Şinasi daha sonra ayrılarak Tasvir-i Efkâr'ı neşretti.

Padişah 2. Abdülhamit’in 1908’te 2. Meşrutiyet’in ilanına kadar süren, “İstibdat Dönemi”nde üç tür sansür uygulanır: Türkçe ve azınlıkların dilleriyle yayınlanan gazetelerin sansürü, Türkiye’de ve dışardan gelen yabancı dillerde basılan gazetelerin sansürü, yerli ve yabancı kitap sansürü.

İkinci Meşrutiyet dönemi ise sansürün kaldırılması açından zikredilmeye değer. 25 Temmuz 1908 sabahı gazeteler yıllardan sonra ilk kez sansürsüz çıkar. Sansürün kaldırıldığı 24 Temmuz günü Cumhuriyet’in ilanından sonra “Basın Bayramı” kabul edilir. Meşrutiyet döneminin basın açısından önemli olaylarından biri de 1911 yılında Osmanlı Milli Telgraf Ajansı’nın kurulmasıdır.

Türkiye Cumhuriyeti döneminde basın tarihinin kilometre taşlarını şöyle sıralayabiliriz:

-14 Eylül 1919: İrade-i Milliye gazetesi çıkarıldı: Milli Mücadele döneminde Anadolu’da olup biten olayları işgalci kuvvetlere ait İngiliz, Fransız, İtalyan ve Yunan gazeteleri tüm dünyaya yanlış aktarıyor ve dünya insanlarını yanlış bilgilendiriyordu. Gazete bunun etkisini kırarak toplumu doğru bilgilendirmek için kuruldu.

10 Ocak 1920:Hakimiyet-i Milliye: Ankara’da Heyet-i Temsiliye’nin yayın organı olabilecek bir gazetenin çıkması gerekiyordu. Atatürk, Sivas’ta neşrettiği (İrade-i Milliye) gazetesinin adını bu kez Ankara’da (Hakimiyet-i Milliye) olarak devamını istedi.

-6 Nisan 1920: Anadolu Ajansı kuruldu (A.A): Benim de mensubu olmakla iftihar ettiğim AA, Atatürk’ün talimatıyla Milli Mücadele’nin sesini dünyaya duyurmak için kurulmuş “gazi” bir ajanstır. Türkiye Cumhuriyeti'nin tarihi ile adeta özdeş olan AA, Türkiye Büyük Millet Meclisi açılmadan 17 gün önce kurulmuştur.

-7 Ekim 1920’de  Ceride-i Resmiye (Resmi Gazete) yayımlandı

-1925’te Telsiz Telgraf hakkında kanun çıkarıldı, 1927’de Telsiz Telgraf vericileri hizmete girdi

-6 Mayıs 1927 İstanbul Radyosu yayına başladı

-18 Ocak 1937’de Atatürk’ün emri ile Ankara radyosu yayınına başladı.

-Ülkede ilk teleνizуon уαуıncılığı İTÜ’nün 1952 уılındα iѕtαnbul’dα уαρtığı teѕt уαуınlαrıуlα bαşlαdı.

-1 Mayıs 1964’te TRT kuruldu: 31 Ocak 1968‘de TRT Ankara televizyonu deneme yayınlarına başladı. • 1 Temmuz 1984‘te TRT televizyonu programlarının tümü renkli ve stereo olarak yapılmaya başladı.

-1990 ile Türkiye özel televizyon ve radyo kanalları ile tanıştı.1990 Aralık’ta Magic Box’ın (Inter Star) Türkiye’nin ilk özel televizyonu olarak yayına geçmesinden sonra, onu Tele-l0, Show 74 TV, Kanal-6, HBB, TGRT, SATEL izledi.

-13 Nisan 1994 Radyo Televizyon üst kurulu (RTÜK) kuruldu

-Türkiye'de internet ilk kez 12 Nisan 1993 tarihinde kullanılmaya başlandı.