Hukuk devletinin gerekleri nedir?

Kanun önünde eşitlik=Kanunların genelliği: Benzer durumların aynı çözümlere bağlanması.

Anayasa’daki; “Herkes, kişiliğine bağlı, dokunulmaz, devredilmez, vazgeçilmez temel hak ve hürriyetlere sahiptir. Temel hak ve hürriyetler, kişinin topluma, ailesine ve diğer kişilere karşı ödev ve sorumluluklarını da ihtiva eder.” hükmü bulunmaktadır.

Temel haklar 3 başlıkta incelenebilir:

-Koruyucu haklar(Olumsuz statü): Bireyi topluma ve devlete karşı koruyan hak ve özgürlükler. Örneğin; kanuni hakim önüne çıkma, kişi güvenliği, hak arama özgürlüğü.

-İsteme hakları(Olumlu statü): Kişilerin toplumdan ve devletten isteyebilecekleri haklar. Mesela; eğitim, ailenin korunması, çalışma ve sözleşme özgürlüğü, sendika kurma hakkı…

-Katılma hakları (Aktif statü): Bireyin iktidarın kullanılmasına katılımını sağlayan haklar. Misal; vatandaşlık, seçme ve seçilme, kamu hizmetine girme, vatandaşlık, dilekçe, siyasi partilerle ilgili haklar

Kanun önünde eşitlik=Kanunların genelliği: Benzer durumların aynı çözümlere bağlanması.

İdarenin hukuka bağlılığı=Kanuni yönetim=Kanuniyet:

Yönetimin temel unsurlarının kanunla düzenlenmesi, devlet yönetiminde hukukun-kanunun üstün tutulması ve keyfiliğin reddi.

Kanunların anayasaya uygunluğunun denetimi: Bu denetimi 1960 darbesinden sonra 1961’de kurulan Anayasa Mahkemesi yapar. Anayasa’nın 11. maddesinde “Kanunlar Anayasaya aykırı olamaz” hükmü vardır.

Devlet faaliyetlerinin belirliliği=Düzenli yönetim:Kanunun, yönetimin takdir ve yetkisine bıraktığı hususların yönetim tarafından önceden yönetsel metinlerle düzenlenmesi; genelge, yönetmelik, tüzük vs. gibi… Kişilerin hangi kurala tabi olduklarını bilmeleri ile gerekir.

Bunun için Resmi Gazete’de yayımlanmayan yasalar geçerli sayılmaz. Kanunlar geri yürütülemeyeceği gibi hiç kimse işlediği zamanda suç sayılmayan bir eylemden dolayı sorumlu tutulamaz.

İdarenin Yargısal Denetimi: Anayasa’ya göre idarenin her türlü eylem ve işlemlerine karşı yargı yolu açıktır. Danıştay, idare ve vergi mahkemeleri vb. kurumlar eliye bu denetim sağlanır.

Mahkemelerin bağımsızlığı: Anayasa’ya göre “Hiçbir organ, makam, merci veya kişi, yargı yetkisinin kullanılmasında mahkemelere ve hâkimlere emir ve talimat veremez; genelge gönderemez; tavsiye ve telkinde bulunamaz.”

İdarenin mali sorumluluğu: İdari makamlar yürüttükleri işler sırasında vatandaşa verdikleri zararı ödemekle mükelleftir.

Kuvvetler ayrımı: Hukuk devletinde devlet erkinin tek bir merkezin elinde toplanmaması için bazı mekanizmalar bulunur. Devletin yasama, yürütme ve yargı erkleri birbirlerinin alanına giremezler. Biri diğerinden daha üstün değildir.

Demokratik rejim: Hukuk devletinin varlığı demokratik rejimle kaimdir. Çoğulcu demokrasinin bulunmadığı bir yerde hukuk devletinden de söz edilemez. Hukuk devletinde uygulama da yasalar kadar önemlidir. Yasalar ne kadar adaletli ve hukuk devletinin gereklerine uygun olurlarsa olsunlar eğer uygulanmıyorlarsa demokrasi ve insan hakları açısından hiçbir değer taşımazlar.