Yerinden yönetim nedir? Fayda ve sakıncaları nelerdir?

Yerinden yönetimin tanımı:

Yerinden yönetim (adem-i merkeziyet), merkezden yönetimin tersine kamu hizmetlerinin yerine getirilmesinde karar almak ve uygulamak yetkisinin merkezi idare teşkilatı ve hiyerarşisi dışında, merkezden bağımsız tüzel kişiliğe haiz idarelere tanınmasıdır. Bir ülkede siyasi ve idari yetkilerin bir kısmının, merkezi yönetimin dışındaki otoritelerce kullanılmasıdır. “Siyasi” ve “idari” olmak üzere ikiye ayrılır. Yerinden yönetim kuruluşlarına belediyeler, il özel idareleri, meslek örgütleri, üniversiteler örnek gösterilebilir.

Özellikleri:

-Temel unsur özerkliktir. Yerel yönetim kuruluşları, kanunlarla belirlenen çerçevede idari ve mali alanda özerktirler, serbest hareket edebilirler. Ancak özerklik, bağımsızlık ve dokunulmazlık anlamına gelmez, aksi takdirde yönetimde ahenk bozulur.

-Yerinden yönetim kuruluşlarının tüzel kişiliğe sahiptir. Söz konusu kuruluşlar bu sayede borç ve hak/mal sahibi olurlar.

-Yerinden yönetim kuruluşları, kendi organları tarafından yönetilirler. Bu organlar genellikle seçimle belirlenir.

-Yerinden yönetim kuruluşlarının kendilerine ait bütçeleri vardır. Bütçe, mali özerkliğin bir sonucudur. Bu yönetim birimleri, harcamalarını, kendi gelir kaynaklarından karşılamakta ve yasaların belirlediği sınırlar içinde yeni kaynaklar oluşturabilmektedirler.

- Yerinden yönetimle halk, doğrudan ya da dolaylı yollarla hizmetlere katılmakta ve hizmetlere dair politikaları etkilemektedir.

-Yönetimde birliği sağlamak adına yerinden yönetim kuruluşları merkezi idarenin denetimi altındadır. Buna “idari vesayet” ya da “vesayet denetimi” denir. Vesayet denetimi ile yerel yönetim kuruluşlarının sahip olduğu “özerklik” ters orantılıdır.

-Merkezi yönetimin hiyerarşik yapısın dahil değillerdir.

-Kanunla ya da Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi'nin getirdiği yenilik gereği “Cumhurbaşkanlığı kararnamesi” ile de kurulabilirler.

-Amaçları; kuruluş amaçları doğrultusunda kamu yararını gerçekleştirmektir.

-Genellikle tek amaçlı ya da belirli işlevlerle sınırlı hizmet konuları bulunmaktadır.

Yerinden yönetimin faydaları:

-Demokratik ilkelere daha uygundur; yerinden yönetimle halk, direkt veya dolaylı yollarla hizmetlere katılmakta ve hizmetlere dair politikaları etkilemektedir.

-Hizmetlerin yerel ihtiyaç ve şartlara uygun yerine getirilmesine imkan verir.

-Hizmetlerin yerine getirilmesindeki sürat artar.

- Yerel hizmetlerde gecikme ortadan kalkar, kırtasiyecilik/bürokrasi azalır ve dolayısıyla verimlilik ve etkinlik ziyadeleşir.

-Merkezi yönetimin yükü hafiflemiş olur ve merkezi yönetimin asli görevlerinde daha başarılı olması imkanı doğar.

-Yerinden yönetim ilkesiyle oluşturulan kuruluşlar, özerk bir statüye sahiptirler. Kanunlarla sınırları çizilmiş çerçevede idari ve mali alanda serbest hareket edebilirler fakat özerklik, bağımsızlık ve dokunulmazlık anlamı taşımamaktadır.

-Bu kuruluşların kendilerine ait bütçeleri vardır. Bütçe, mali özerkliğin bir neticesidir.

-Yerinden yönetim teşekküllerinin tüzel kişilikleri bulunmaktadır.

-Kendi organlarınca yönetilirler.

-Merkezi yönetimle yerinden yönetim kuruluşları arasındaki ilişki “idari vesayet” ilişkisidir. Yani merkezi yönetimin yerinden yönetim kuruluşları üzerinde denetim yetkisi bulunmaktadır.

Yerinden yönetimin sakıncaları:

-Yerinden yönetim kuruluşlarının mali denetimleri güç olduğu için kimi usulsüzlükler ve hakkın kötüye kullanımı açığa çıkabilir.

-Yerinden yönetim bölgeler arası eşitsizlikleri artırabilir.

-Yerel yönetimler partizanca uygulamalara sebep olabildiği gibi değişik güç merkezleri ve hatta terör örgütlerine de imkan/çıkar temin edebilirler.

-Yerinden yönetim kuruluşları yeterli mali ve teknik imkanlara sahip değillerse, hizmetin yürütülmesinde aksaklıklar görülebilir

-Merkezi idarenin yardımı ile ayakta durdukları için bütçe problemi yaşayabilmektedir.

-Adem-i merkeziyetin artması, yerel idare kuruluşlarının güçlenmesi kimi ülkelerde siyasal birliğin bozulması risk ve endişelerini de beraberinde getirebilir.